5 najczęstszych usterek dysków twardych – jak ich uniknąć?

Dyski twarde (HDD) od lat stanowią podstawę przechowywania danych w komputerach stacjonarnych i laptopach. Niestety, jak każde urządzenie mechaniczne, dyski twarde są narażone na różne typy awarii.

Mimo że coraz częściej zastępują je dyski SSD, w wielu urządzeniach wciąż można spotkać tradycyjne napędy talerzowe, zwłaszcza w przypadku dużej przestrzeni dyskowej lub w archiwalnych magazynach danych. Poniżej przedstawiamy pięć najczęstszych usterek HDD oraz wskazówki, jak można im zapobiegać i chronić się przed utratą danych.

1. Uszkodzenia mechaniczne – wibracje, wstrząsy, upadki

Na czym polega usterka?
W przeciwieństwie do dysków SSD, wewnątrz dysków twardych (HDD) znajdują się talerze obracające się z bardzo wysoką prędkością (zwykle 5400–7200 obrotów na minutę, a w modelach wydajniejszych nawet 10 000 RPM). Nad nimi znajduje się głowica, która musi pozostawać w minimalnej odległości od powierzchni dysku. Wystarczy jednak silniejszy wstrząs, żeby głowica dotknęła talerza i go porysowała, powodując nieodwracalne uszkodzenie danych w zarysowanym obszarze. Do tego typu uszkodzeń dochodzi często w laptopach przenoszonych w nieodpowiedni sposób lub w komputerach narażonych na wibracje i wstrząsy w środowisku pracy.

Jak zapobiegać?

• Unikaj przemieszczania komputera podczas intensywnej pracy dysku (zwłaszcza gdy coś się instaluje lub kopiuje).
• Zawsze wyłącz urządzenie przed przenoszeniem go na dalsze odległości.
• Stosuj torby i plecaki z warstwą amortyzującą, które redukują skutki wstrząsów.
• Upewnij się, że w komputerze stacjonarnym dysk jest solidnie przykręcony do obudowy i nie ma luzów, co minimalizuje ryzyko drgań.

2. Przegrzewanie i nieodpowiednia wentylacja

Na czym polega usterka?
Dyski talerzowe generują ciepło, a przy długotrwałej pracy w podwyższonej temperaturze mogą doznać uszkodzeń. Nadmierne ciepło wpływa nie tylko na komponenty elektroniczne znajdujące się na płytce drukowanej dysku (PCB), ale także na mechanikę wewnątrz obudowy. Zbyt wysoka temperatura sprzyja zacieraniu łożysk, pogarsza parametry smarów i może prowadzić do rozszerzania się materiałów wewnątrz HDD, co zwiększa ryzyko awarii głowic lub talerzy.

Jak zapobiegać?

• Zapewnij urządzeniu prawidłową wentylację. Sprawdź, czy w obudowie komputera przepływ powietrza nie jest zablokowany przez kable lub kurz.
• W laptopach zwracaj uwagę na czystość układu chłodzenia – zanieczyszczone wentylatory i radiatory ograniczają cyrkulację powietrza.
• Zainstaluj dodatkowy wentylator w okolicy dysku twardego, jeśli obudowa i płyta główna na to pozwalają.
• Regularnie kontroluj temperaturę dysku za pomocą programów diagnostycznych (np. CrystalDiskInfo), które odczytują parametry SMART.

3. Błędy elektroniki i zasilania

Na czym polega usterka?
Dysk twardy posiada płytkę drukowaną (PCB), która odpowiada za komunikację z resztą systemu, zarządzanie silnikiem obracającym talerzami oraz sterowanie głowicą. Jakakolwiek usterka tych układów może uniemożliwić dostęp do danych, nawet jeśli same talerze i głowice są w dobrym stanie. Awarie elektroniki często są skutkiem przepięć, nagłych skoków napięcia, wad zasilacza lub innych anomalii w sieci elektrycznej.

Jak zapobiegać?

• Korzystaj ze stabilnego zasilania: warto zainwestować w markowy zasilacz o odpowiedniej mocy i sprawności (certyfikat 80 PLUS).
• W przypadku ważnych serwerów czy stacji roboczych rozważ zastosowanie zasilacza UPS (Uninterruptible Power Supply), który chroni przed przepięciami i zanikami prądu.
• Utrzymuj porządek wewnątrz obudowy, aby nie uszkodzić przewodów zasilających dysk i nie doprowadzić do zwarć.
• Jeśli komputer nagle się resetuje czy zawiesza, nie ignoruj problemu – może to być sygnał poważnych kłopotów z zasilaniem.

4. Uszkodzenia logiczne i błędy firmware

Na czym polega usterka?
Nie wszystkie awarie HDD muszą mieć charakter fizyczny. Czasem dochodzi do uszkodzenia struktury logicznej plików i partycji na skutek nieprawidłowego wyłączania systemu, błędów w oprogramowaniu czy działania złośliwego oprogramowania. Problemem mogą też być błędy w firmware dysku, czyli w wewnętrznym oprogramowaniu sterującym jego pracą. Bywa, że dany model HDD ma fabrycznie wadliwą wersję firmware, która po pewnym czasie zaczyna powodować kłopoty z dostępem do plików lub niestabilną pracę urządzenia.

Jak zapobiegać?

• Nigdy nie wyłączaj komputera na siłę (np. odłączając kabel zasilania), jeśli dysk wykonuje operacje zapisu.
• Stosuj mechanizmy bezpiecznego usuwania sprzętu w systemie operacyjnym przy wyjmowaniu dysku zewnętrznego.
• Upewnij się, że regularnie aktualizujesz oprogramowanie systemowe (OS) i sterowniki, a w razie potrzeby zainstaluj nowszą wersję firmware dysku (o ile producent ją wydał).
• Używaj oprogramowania chroniącego przed wirusami i trojanami, by uniknąć infekcji mogącej zniekształcać pliki.

5. Zużycie nośnika i bad sectory

Na czym polega usterka?
Każdy dysk twardy ma określoną żywotność wynikającą z mechanicznego zużycia podzespołów. Z czasem pojawiają się bad sectory – obszary talerza, z których nie da się odczytać ani zapisać danych. Początkowo system dysku próbuje je remapować, czyli oznaczać jako uszkodzone i przenosić dane w zdrowe miejsce, ale jeśli ich liczba zaczyna rosnąć, jest to wyraźny sygnał, że dysk zbliża się do końca życia. Bad sectory mogą prowadzić do zawieszeń, pojawiania się błędów CRC przy kopiowaniu plików, a nawet całkowitej utraty danych, gdy padnie kluczowy fragment struktury plików.

Jak zapobiegać?

• Monitoruj stan dysku, korzystając z narzędzi obsługujących S.M.A.R.T. (np. CrystalDiskInfo, HDDScan), które pokazują parametry takie jak liczbę realokowanych sektorów, atrybuty odczytu czy ostrzeżenia o zbliżającej się awarii.
• Jeśli zauważysz wzrost liczby bad sectors, nie ignoruj problemu – zrób natychmiast kopię zapasową i zastanów się nad wymianą dysku na nowy.
• Unikaj niepotrzebnych intensywnych operacji zapisu i odczytu, szczególnie gdy dysk zaczyna się starzeć.
• Stosuj regularne defragmentowanie i konserwację systemu plików, choć przy HDD o dużym stopniu zużycia i widocznych bad sectors to tylko środki tymczasowe.

Jak chronić dane niezależnie od rodzaju usterki?

Nawet najostrożniejsze użytkowanie dysku nie gwarantuje pełnej niezawodności. Dlatego najważniejszym sposobem na uniknięcie poważnych strat zawsze pozostaje regularne tworzenie kopii zapasowych (backup). Nawet w przypadku awarii, dzięki backupowi można stosunkowo łatwo odzyskać większość lub całość utraconych danych.

Współcześnie istnieje wiele możliwości tworzenia kopii zapasowych. Możesz użyć zewnętrznego dysku USB, dedykowanego NAS (Network-Attached Storage) w sieci lokalnej czy rozwiązań chmurowych (Google Drive, OneDrive, Dropbox, Amazon S3). W firmach często stosuje się kompleksowe narzędzia do backupu, np. Veeam, Acronis czy Commvault. Kluczem jest jednak regularność i weryfikowanie, czy backupy rzeczywiście nadają się do odtworzenia w razie potrzeby.

Dyski twarde, mimo postępu i rosnącej popularności SSD, wciąż pozostają ważnym elementem ekosystemu IT. Ich awarie mogą mieć różne źródła – od uszkodzeń mechanicznych i przegrzewania, przez błędy elektroniki i firmware, aż po nagromadzenie się bad sectors po latach eksploatacji. Aby uniknąć nagłej utraty danych, warto zadbać o kilka podstawowych kwestii: chronić dysk przed wstrząsami i przegrzewaniem, stosować stabilne zasilanie, unikać gwałtownych wyłączeń komputera oraz na bieżąco monitorować parametry S.M.A.R.T.

Najistotniejsze jest jednak posiadanie aktualnych kopii zapasowych. Nawet gdy wszystkie inne środki zawiodą, backup pozwoli przywrócić dane do stanu sprzed awarii. Systematyczne kopie zapasowe w różnej formie – na zewnętrznych dyskach, w chmurze czy na macierzach RAID – stanowią najskuteczniejszą polisę na wypadek awarii dysku twardego. Jeśli wdrożysz taką praktykę i będziesz dbać o podstawowe zasady konserwacji sprzętu, zminimalizujesz ryzyko poniesienia kosztów związanych z nieodwracalną utratą cennych plików.